پژوهش فقهی و حقوقی ماهیت عفو متهمان و محکومان در قانون مجازات اسلامی

جزئیات و دریافت

این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

 
فهرست مطالب
عنوان     صفحه
بخش اوّل: کلیّات.............................................................................................................................................      1
فصل اوّل: مبانی و مفاهیم عمومی................................................................................................................    
مبحث اوّل: ماهیّت عفو...................................................................................................................................    
گفتار اوّل: عفو در کتب لغت عربی...............................................................................................................    
گفتار دوّم: عفو در لغت فارسی......................................................................................................................    
گفتار سوّم: عفو در قرآن کریم.......................................................................................................................    
گفتار چهارم: جایگاه اخلاقی و دینی عفو....................................................................................................    
گفتار پنجم: عفو در سخن فقهاء...................................................................................................................    
گفتار ششم: مفهوم و جایگاه حقوقی عفو (عفو در سخن حقوقدانان)..................................................    
مبحث دوّم: سابقه تاریخی عفو در حقوق ایران.........................................................................................    
مبحث سوّم: ارکان عفو....................................................................................................................................    
گفتار اوّل: صیغه...............................................................................................................................................    
گفتار دوّم: عفو کننده (عافی)........................................................................................................................    
گفتار سوّم: عفو شونده (معفو عنه) .............................................................................................................    
گفتار چهارم: موضوع عفو...............................................................................................................................    
مبحث چهارم: جایگاه عفو در حقوق اسلامی.............................................................................................    
گفتار اوّل: مبانی عفو در حقوق اسلام.........................................................................................................    
گفتار دوّم: مستندات فقهی جواز عفو در حقوق اسلام.............................................................................    
بند اوّل: آیات.....................................................................................................................................................    
بند دوّم: روایات................................................................................................................................................    
بند سوّم: اجماع................................................................................................................................................    
بند چهارم: عقل...............................................................................................................................................    
فصل دوّم: عفو عمومی...................................................................................................................................    
مبحث اوّل: مبنا و ماهیّت عفو عمومی........................................................................................................    
مبحث دوّم: ارکان عفو عمومی......................................................................................................................    
مبحث سوّم: انواع عفو عمومی.......................................................................................................................    
گفتار اوّل: عفو عمومی مطلق........................................................................................................................    
گفتار دوّم: عفو عمومی مقیّد.........................................................................................................................    
گفتار سوّم: عفو عمومی واقعی.......................................................................................................................    
گفتار چهارم: عفو عمومی شخصی................................................................................................................    
گفتار پنجم: عفو عمومی خاص.....................................................................................................................    
مبحث چهارم: آثار عفو عمومی.....................................................................................................................    
گفتار اوّل: تعقیب............................................................................................................................................    
گفتار دوّم: محکومیت کیفری........................................................................................................................    
گفتار سوّم: عفو عمومی و قواعد تکرار جرم................................................................................................    
گفتار چهارم: عفو عمومی و قانون آمره.......................................................................................................    
گفتار پنجم: قلمرو عفو عمومی.....................................................................................................................    
گفتار ششم: تأثیر عفو عمومی بر حقوق اشخاص......................................................................................    
فصل سوّم: عفو خصوصی...............................................................................................................................    
مبحث اوّل: مبنای حقوقی عفو خصوصی....................................................................................................    
مبحث دوّم: عفو خصوصی در حقوق موضوعه ایران..................................................................................    
گفتار اوّل: عفو خصوصی در قوانین جزایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی.........................................    
گفتار دوّم: عفو خصوصی در قوانین جزایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی.........................................    
مبحث سوّم: شرایط اعطای عفو خصوصی...................................................................................................    
مبحث چهارم: تشریفات اعطای عفو خصوصی...........................................................................................    
مبحث پنجم: ویژگی¬های عفو خصوصی......................................................................................................    
مبحث ششم: عفو خصوصی و قانون آمره...................................................................................................    
مبحث هفتم: مقام اعطا کننده عفو خصوصی.............................................................................................    
مبحث هشتم: استفاده کنندگان از عفو خصوصی.....................................................................................    
مبحث نهم: آثار عفو خصوصی.......................................................................................................................    
مبحث دهم: قلمرو عفو خصوصی..................................................................................................................    
مبحث یازدهم: عفو خصوصی و حقوق اشخاص ثالث...............................................................................    
مبحث دوازدهم: عفو خصوصی و انتقادات وارده بر آن از سوی علمای حقوق....................................    
مبحث سیزدهم: وجه تمایز عفو عمومی از عفو خصوصی.......................................................................    
بخش دوّم: قوه مقنّنه و عفو عمومی.............................................................................................................    
فصل اوّل: عفو عمومی و مرجع اعطا کننده آن در حقوق موضوعه ایران.............................................    
مبحث اوّل: اصل قانونی بودن جرایم و مجازات¬ها و مرجع وضع قانون در حقوق ایران....................    
گفتار اوّل: مفهوم اصل قانونی بودن جرایم و مجازات-ها...........................................................................    
گفتار دوّم: امکان استدلال به اصل قانونی بودن جرایم و مجازات¬ها در نظام کیفری ایران..............    
گفتار سوّم: نتیجه اصل قانونی بودن جرایم و مجازات¬ها برای قوه مقنّنه.............................................    
مبحث دوّم: عفو عمومی در قوانین قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران..................................    
گفتار اوّل: عفو عمومی در قوانین قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران...............................................    
گفتار دوّم: عفو عمومی در قوانین پس از پیروزی انقلاب اسلامی.........................................................    
مبحث سوّم: ادلّه عفو محکومان در حقوق موضوعه..................................................................................    
گفتار اوّل: قانون اساسی.................................................................................................................................    
بند اوّل: بررسی بند 11 اصل 110 قانون اساسی......................................................................................    
الف: جواز یا عدم جواز عفو بدوی توسط رهبری.......................................................................................    
ب: شمول یا عدم شمول عفو مذکور در بند 11 اصل 110 قانون اساسی نسبت به عفو عمومی...    
بند دوّم: اختیار عفو عمومی با صرفنظر از بند 11 اصل 110 قانون اساسی.......................................    
گفتار دوّم: قوانین عادی..................................................................................................................................    
مبحث چهارم: مقام اعطا کننده عفو عمومی در حقوق ایران..................................................................     
مبحث پنجم: تشخيص عفو عمومي و خصوصي........................................................................................    
مبحث ششم: ماهیّت عفو اعطایی قوه مقنّنه (منع قضا یا رفع اثر از قضا)...........................................    
گفتار اوّل: عفو عمومی؛ الغاء نصّ قانونی و اباحه فعل (منع قضا)..........................................................    
گفتار دوّم: عفو عمومی؛ نادیده گرفتن جرم، نه اباحه فعل (رفع اثر از قضا)........................................    
گفتار سوّم: عفو عمومی به صورت نادیده گرفتن جرم یا اباحه فعل.....................................................    
فصل دوّم: قلمرو اختیارات ولی امر و قوه مقنّنه در عفو عمومی............................................................    
مبحث اوّل: قلمرو اختیارات ولی امر در عصر غیبت.................................................................................    
مبحث دوّم: قلمرو اختیارات ولی امر از دیدگاه قانون اساسی.................................................................    
بند اوّل: قلمرو اختیارات رهبری در قانون اساسی قبل از بازنگری (مصوّب 1358)..........................    
بند دوّم: قلمرو اختیارات رهبری در قانون اساسی پس از بازنگری (مصوّب 1368).........................    
مبحث سوّم: قابلیّت تفویض اختیارات از سوی ولی فقیه.......................................................................    
فصل سوّم: حدود اختیارات رهبری و قوه مقنّنه در عفو محکومین......................................................    
مبحث اوّل: عفو محکومین در حدود............................................................................................................    
گفتار اوّل: تبیین مفهوم.................................................................................................................................    
گفتار دوّم: جایگاه عفو در حدود...................................................................................................................    
بند اوّل: انواع حقوق در اسلام........................................................................................................................    
بند دوّم: مقام صالح برای اعطای عفو در اسلام..........................................................................................    
گفتار سوّم: تأثیر عفو ولی فقیه بر کیفر حد...........................................................................................    
مبحث دوّم: تبیین عفو محکومین در قصاص و دیات.............................................................................    
گفتار اوّل: عفو در قصاص و دیات.................................................................................................................    
بند اوّل: مفهوم قصاص و جایگاه آن.............................................................................................................    
الف- مفهوم قصاص..........................................................................................................................................    
ب- ماهیّت قصاص و بررسی اختیارات حاکم  و قوه مقنّنه در عفو آن.................................................    
بند دوّم: دیه و ماهیّت آن...............................................................................................................................    
الف- مفهوم دیه................................................................................................................................................    
ب- ماهیّت دیه و بررسی اختیارات حاکم در عفو آن.............................................................................    
گفتار دوّم: تعزیر جانی پس از عفو صاحب حق و حق خصوصی متضرر از جرم................................    
بند اوّل: حق حاکم اسلامی در تعزیر جانی................................................................................................    
بند دوّم: عفو و تعارض اختیارات حاکم و حقوق خصوصی متضرر از جرم...........................................    
مبحث سوّم: عفو محکومین در مجازات¬های تعزیری................................................................................    
گفتار اوّل: مجازات تعزیری و بازدارنده........................................................................................................    
بند اوّل: تعزیر و انواع آن................................................................................................................................    
الف- مفهوم تعزیر.............................................................................................................................................    
ب- انواع تعزیرات.............................................................................................................................................    
بند دوّم: مجازات¬های بازدارنده......................................................................................................................    
گفتار دوّم: اعمال تعزیرات و عفو آنها...........................................................................................................    
نتیجه گیری......................................................................................................................................................    
منابع و مآخذ.....................................................................................................................................................    

چکیده
گر چه در جوامعِ مختلف، متداول¬ترین واکنش در برابر مجرم، مجازات بوده است، اما این واکنش همیشه اهدف مجازات را که مهمترین آنها اصلاح و تربیت بزهکار بوده است، برآورده نساخته، به همین جهت نهاد عفو نیز از گذشته در کنار مجازات مطرح بوده و افرادی که مرتکب جرم می شدند در مواردی و با شرایطی مورد عفو قرار می¬گرفتند. در عصر حاضر نیز با وجود نهادهایی همچون آزادی مشروط و تعلیق مجازات و سایر نهادهای مشابه، نهاد عفو همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. در قوانین قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اَقسام عفو و شرایط اِعمال هر یک در قانون مجازات عمومی بیان شده بود؛ ولی در قوانین مصوّب پس از انقلاب اسلامی با توجّه به پذیرفته شدن ولایت مطلقه فقیه در قانون، دگرگونی¬هایی در قوانین مختلف و از جمله در خصوص عفو عمومی پدید آمد و سئوالاتی را درخصوص مبنای فقهی عفو، مرجع اعطا کننده عفو عمومی و میزان اختیارات این مرجع پدید آورد که در این تحقیق به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که آیا عفو عمومی در حیطه اختیارات رهبری است یا قوه مقنّنه و یا هر دو و حدود اختیارات مرجع معطی عفو به چه میزان است. در نهایت خواهیم گفت که در حقوق موضوعه ایران، عفو اعم از عمومی و خصوصی در اختیار مقام معظم رهبری است؛ لیکن با تفویض بخشی از اختیارات خود به مجلس شورای اسلامی، صلاحیت خود را بدین گونه اعمال می¬نماید.
کلید واژگان: عفو، عفو عمومی، عفو خصوصی، جرم، قانون مجازات اسلامی.

بیان مسئله:
بي ترديد اجراي مجازات و كامل كردن آن، هميشه بهترين و مؤثرترين شيوه براي اصلاح بزهكار نيست و مصلحت جامعه نيز هميشه در مجازات شدن مجرم نيست.بر همين اساس، از روزگاران كهن، قضا زدايي و كيفرزدايي به روش هاي مختلف مطرح بوده است و در هر نظام حکومتی مسأله اغماض و چشم پوشی از مجازات متهمین و محکومین تحت اغراض مختلف و متعدد کم و بیش مد نظر بوده است. اگر پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله پس از فتح مكه عفو عمومي اعلام نمي كرد، بسياري از كساني كه در آزار و اذيت مسلمان ها و غارت اموال ايشان دخالت داشتند يا در جنگ ها دستشان به خون مسلمانان آلوده شده بود، خود را در معرض محاكمه و مجازات مي ديدند و مقاومت مي كردند و يا به مناطق ديگر پناهنده مي شدند و در پي يافتن فرصت و ضربه زدن به پيامبر و حكومت نوپاي اسلامي برمي آمدند، ولي ايشان با درايت و دورانديشي، نه تنها از اين تهديد جلوگيري كرد، بلكه با نشان دادن رحمت و رأفت اسلامي، نور اميد را در دل هاي مردم زنده كرد و باعث شد تا مردم گروه گروه به اسلام بگروند. اگر مصلحت جامعه اسلامي و مسلمانان در آن روز اقتضايي ديگر داشت، پيامبر آن را ناديده نمي گرفت و عفو عمومي، آن هم به صورت مطلق اعلام نمي كرد. مؤيد اين سخن تصميمي است كه پيامبر درباره جنگجويان بني قريظه و اسيران بدر گرفت؛ مردان بني قريظه به اعدام محكوم شدندو آزادي اسيران بدر به پرداخت فديه يا آموزش خواندن و نوشتن به كودكان مسلمان مشروط شد.
عفو یکی از عوامل سقوط و یا تخفیف مجازات و نیز ابراز رأفت و محبت نسبت به محکومان است که از طرف عالیترین مقام کشور و یا مرجع قانونگذاری اعطا می¬گردد. عفوی که از طریق عالی¬ترین مقام کشور اعطا می¬گردد، عفو خصوصی و عفو دیگر عمومی نامیده می¬شود. عفو عمومي، بيشتر پس از انقلاب ها، تشنجات سياسي يا در نتيجه پيش آمدهاي ناگوار اجتماعي يا در اثر حوادث اتفاقي يا جنگ و خون ريزي اعمال مي شود. بزه هاي ارتكابي، بيشتر معمول آن اغتشاشات بوده اند و آن محيط خاص، موجبات و علل جرايم را به وجود آورده است. وضعيت استثنايي و بحراني، افكار و روحيات مردم را متشنج مي كند و مردم آرزوي صلح و آرامش دارند. تعقيب و گريزها باعث تداوم وضعيت بحراني مي شود، ولي ناديده گرفتن بسياري از جرايم ارتكاب يافته در آن شرايط و به فراموشي سپردن آنها، كه همان عفو عمومي است، مي تواند بهتر و سريع تر جامعه را به وضعيت عادي برگرداند. بنابراين، گاه عفو بهتر از مجازات، مصلحت جامعه را تأمين مي كند و از ناآرامي ها كه منشأ جرايم بسيار است، جلوگيري مي كند. به نظر مي رسد در اين گونه موارد، عفو عمومي مي تواند يك اقدام تأميني و پيشگيري از جرم تلقي شود. کیفیت اعطای عفو در قوانین قبل از انقلاب پیش بینی شده بود. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در قوانین جزایی مورد غفلت قرار گرفته است و فقط با تفسیر موسّع از اصل 71 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران  می¬توان به ظاهر اعطای عفو عمومی را در صلاحیّت مجلس شورای اسلامی دانست.
امروزه میان صاحبنظران در خصوص نوع عفو و کیفیت اعطای آن اختلاف نظر وجود دارد و هنوز این تردید وجود دارد که آیا عفو اعطایی توسط عالیترین مقام، از نوع عفو عمومی است یا خصوصی.
به موجب بند 11 از اصل 110 قانون اساسی و ماده 24 قانون مجازات اسلامی 1370 و ماده 96 قانون مجازات اسلامی 1392، عفو باید با پیشنهاد رئیس قوه قضائیه و تأیید مقام رهبری باشد و ماهیّت قید «در حدود موازین اسلامی» در اصل و ماده مذکور، در قوانین مدوّن تبیین نشده است و به ناچار باید به منابع معتبر فقهی و فتاوی مشهور فقها مراجعه کرد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اولین بار عفو عمومی به موجب لایحه قانونی شورای انقلاب مصوب 1358 تحقق یافت. بعد از تصویب قانون اساسی در اصل 110 بدون تفکیک عفو به موضوع عمومی و خصوصی از اختیارات رهبری تلقی گردید. از آن تاریخ عفو به اشکال مختلف چه مبتنی بر شرایط عام و چه ارائه فهرست نام محکومین با پیشنهاد رئیس دیوان عالی کشور و بعد از آن رئیس قوه قضائیه طبق همین روش و مطابق اصل 110 عمل شده است. علاوه بر آن بر اساس موازین شرعی در قانون مجازات اسلامی مصادیقی پیش بینی شد که با وجود شرایط خاصی مثل توبه به حاکم اجازه عفو داده شد و معلوم نیست مقصود قانونگذار از این اجازه اختیار خاصّ قاضی بوده است یا همین رویه عفو طبق بند 11 اصل 110، در ماده 24 قانون مجازات اسلامی1370 و ماده 96 قانون مجازات اسلامی 1392 باز تصریح شد که عفو یا تخفیف مجازات در حدود موازین اسلامی بعد از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه با رهبری است. تا کنون هیچ موردی از عفو عمومی به وسیله قوه مقنّنه تصویب نشده است و معلوم نیست که تصویب عفو به وسیله قوه مقنّنه مورد پذیرش نظام حقوقی ما باشد. بنابراین پرشس اصلی تحقیق این است که آیا همچنان بعد از تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، عفو عمومی از اختیارات قوه مقنّنه است و عفو خصوصی از اختیارات رهبری؟ پرسشهای جانبی دیگری نیز مطرح است که آیا عفو عمومی که به وسیله مقنّن صورت می گیرد با موازین شرعی منطبق است؟ اگر این موضوع پذیرفته شود آیا اختیار مجلس در این خصوص مطلق است؟ یعنی شامل حدود و قصاص و تمام طبقات مجازاتها می¬شود یا محدود به مواردی است که قانونگذار از نظر موازین شرعی حق جرم انگاری و وضع مجازات را دارد؟
آیا قوه مقنّنه در اموری که حق جرم انگاری دارد باید تابع نظر شارع باشد؟ آیا در مواردی همچون حدود و قصاص حق عفو عمومی را خواهد داشت؟
آیا عفو یا تخفیف مجازات که در ماده 24 قانون مجازات اسلامی 1370 و ماده 96 قانون مجازات اسلامی 1392 ذکر شده است به یک مفهوم است یا متفاوت خواهد بود و بالاخره اینکه آیا اختیار عفوی که به قضات در موارد خاص اعطا می شود مثل توبه، این امور اختصاص به قاضی پیدا می کند یا حاکم؟و نهایتاً این که تأثیر عفو بر آثار محکومیت¬ها با توجه به اینکه نوع این محکومیت¬ها حکومتی بوده و طبق موازین اولیه شرعی نمی باشد چه خواهد بود؟
همچنین لازم به ذکر است که در نظام کیفری اسلام که نظام احسن و اکمل است نیز حق عفو به رسمیت شناخته شده است و اختیار عفو که از حقوق الهی است در مواردی که مصلحت اقتضا نماید یا مفسده ای بر ان مترتب نگردد به ولی امر و امام جامعه تفویض شده است بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی (ره) اختیار ولی امر در عفو محکومان در قوانین مختلف انعکاس یافته است که ابهامات فراوانی دارد و به همین خاطر موضوع این تحقیق را بررسی فقهی وحقوقی ماهیت عفودر قانون مجازات اسلامی قرار دادیم.

ب: انگیزه و اهداف تحقیق
انگیزه انتخاب این موضوع، صرف نظر از جنبه علمی محض آن، جذّابیت آن از جهات متعددی است.
مقررات مربوط به عفو، مبهم و پیچیده بوده و از کمال و جامعیت لازم برخوردار نیست. بحث¬های حقوقی مطرح شده برای روشن ساختن مقام اعطا کننده و ابعاد این تأسیس حقوقی و نمایاندن ابهامات کافی نبوده است.ابعاد مختلف این تأسیس حقوقی در دانشکده¬های حقوق  و درس حقوق جزای عمومی، به طور بایسته  مورد تبیین و تحلیل قرار نمی¬گیرد. نویسندگان حقوق کیفری نیز در کتب خود از تحلیل مقام اعطا کننده و ابعاد و ارکان این تأسیس حقوقی غافل مانده و حداقل صفحات را بدان اختصاص داده¬اند و نقاط تاریک و مبهم این تأسیس حقوقی، مورد توجه کافی قرار نگرفته است.
از جمله اهداف تحقیق می¬توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1-روشن نمودن ابعاد فقهی و حقوقی عفو.
2-بررسی و تبیین مقام اعطا کننده عفو در فقه و قانون مجازات اسلامی.
3-بررسی و تببین ارکان و شرایط این تأسیس حقوقی.
4-تحقیق و پژوهش درباره ضرورت وجود عفو در قوانین کیفری با وجود تأسیسات مشابه حقوقی و اثرات و نتایج آن در اجتماع و حتی شخصیت بزهکار.
سئوالات تحقیق:
1- مبانی و ادله جواز عفو چیست و آیا با به وجود آمدن نهادهایی چون آزادی مشروط، تعلیق مجازات و غیره برای عفو جایگاهی هست؟
2- آیا در قصاص و دیات و سایر مجازاتهایی که حق الناس هستند ولی امر اختیار عفو محکومین را علیرغم میل صاحبان حق دارد؟
3- آیا عفو ولی امر در مجازاتهای حدی، محدود به موارد مصرح در قانون (زنا، لواط، مساحقه و شرب خمر) است و آیا ولی امر در غیر موارد اقرار نیز حق عفو دارد؟
4- آیا همچنان بعد از تصویب قانون اساسی، عفو عمومی از اختیارات خاص مقنّن و عفو خصوصی از اختیارات رهبری است یا این که هر دو قِسم عفو یاد شده از اختیارات رهبری می¬باشد؟
5- آیا عفو عمومی که به وسیله مقنّن صورت می¬گیرد با موازین شرعی منطبق است؟ اگر این موضوع پذیرفته شود آیا اختیار مجلس در این خصوص مطلق است؟ یعنی شامل همه مجازات-ها همچون حدود و قصاص هم می¬شود؟

فرضیه¬های تحقیق:
1-وجود نهادهایی چون آزادی مشروط، تعلیق مجازات، تعویق صدور حکم و غیره اگر چه تا حدی نیاز به عفو را مرتفع کرده و در مواردی اهداف جامعه و قانونگذار را بهتر تأمین می¬کند؛ اما نیاز به عفو در مواردی محسوس است و این نهاد جایگاه خود را دارد.عفو از قواعد آمره است و رد یا قبول آن از سوی محکوم علیه بی تأثیر است.همانطور که ولی امر و امام جامعه حق اعطای عفو خصوصی را دارد حق اعطای عفو عمومی را نیز در مواردی دارد.
2- نسبت به قصاص و دیات که حق الناس هستند ولی امر حق عفو ندارد اما در موارد خاصی، حق عفو از قصاص در مقابل دریافت دیه را دارد.
3-حق عفو ولی امر در حدود، از نظر فقه امامیه فراتر از موارد مصرح در قانون مجازات اسلامی است.
4-با توجه به قانون اساسی به نظر می¬رسد که اختیار هر دو قسم عفو (اعم از عفو عمومی و خصوصی) با رهبری است و در مواردی که قوه مقنّنه اقدام به عفو عمومی می¬نماید این اختیار از جانب رهبری به وی تفویض شده است.
5- عفوی که به وسیله مقنّن اعطا می شود با موازین شرعی منطبق است. البته اختیار مقام مُعطی عفو در این خصوص مطلق نیست.

سوابق تحقیق:
هر چند که در خصوص عفو و انواع آن مطالبی در کتب اکثر حقوقدانان و علمای حقوق نوشته شده است و دراین زمینه مقالات و پایان نامه¬های دانشجویی نیز نوشته شده است، ولی بیشتر آنان صرفاً به انواع عفو و آثار هر کدام از آنان اشاره کرده¬اند و در خصوص مقام اعطا کننده عفو و حدود اختیارات ایشان و نیز مبانی فقهی آن اشاره¬ای نکرده¬اند.
در ذیل می توان به برخی از تحقیقاتی که در این زمینه به رشته تحریر در آمده است اشاره نمود:
1-احتشامی، هادی، عفو در حقوق جزایی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، سال 1379.
2- بلوري، اكبر«عفو و بخشودگي»، مجله كانون وكلاي دادگستري، ش 2، سال 1380.
3- فراز، رجبعلی، عفو عمومی در حقوق جزایی ایران و اسلام، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تهران، سال 1362.
4-قاسمی، عباسعلی، برسی و تحلیل فقهی، حقوقی عفو مجرم و آثار آن از دیدگاه سیاست جنایی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه تهران، سال 1381.
5-قدسی، سید ابراهیم و سید رضا سجودی، «عفو در حقوق کیفری ایران و بررسی فقهی آن»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 75، سال 1385.

روش تحقیق:
روش تحقیق در این پایان نامه تحلیلی- توصیفی و روش جمع آوری داده¬ها اسنادی و کتابخانه¬ای می¬باشد. نگارنده با مراجعه به کتابخانه¬های مهم و بررسی مخازن آن، اسناد و مدارک مورد نیاز را جمع¬آوری نموده و آن را مبنای نگارش خویش قرار داده است و نیز با استفاده از پایان نامه¬های مرتبط با موضوع و نشریات و جزواتی که در خصوص موضوع تحقیق مطالبی را اظهار نموده¬اند، تحقیق نسبتاً جامعی را به رشته تحریر در آورده است.

ضرورت تحقیق:
دامنه تأسیس حقوقی عفو به حدی است که علاوه بر اینکه در تمامی مراحل دادرسی می¬تواند مطرح باشد، به علت تداخل با فلسفه و اهداف مجازات، موجب عکس العمل متفاوت علمای بزرگ حقوق و در نتیجه اظهار نظرهای مختلف شده است.
از آنجا که تا کنون در خصوص موضوع عفو، تحقیق جامع و مستقلی به عمل نیامده و در قوانین موضوعه نیزبررسی مبانی فقهی و حقوقی عفو، حدود اختیارات مرجع اعطا کننده عفو و همچنین انواع مجازاتهایی که امکان عفو یا تخفیف در آنها وجود دارد مشخص نشده و با نواقص و کاستی¬هایی همراه می-باشد، پژوهش صورت گرفته در این رساله می¬تواند ابهام¬ها و اجمال¬های موجود در این موضوع را از بین ببرد.
 

بخش اوّل:
کلیّات تحقیق
 
فصل اوّل: مبانی و مفاهیم عمومی
مبحث اوّل: ماهیّت عفو
دانشمندان علم لغت در کتب خود معانی مختلف و متنوعی را برای عفو ذکر کرده¬اند. علاوه بر این، نویسندگان علم حقوق و مفسران و مترجمان قرآن نیز هر کدام، معنای خاصی از عفو را مورد توجّه قرار داده¬اند. بنابرابن، به تفکیک، عفو را در کتب لغت عربی، کتب لغت فارسی، قرآن، سخن فقها و سخن حقوقدانان مورد بررسی قرار می¬دهیم.

گفتار اوّل: عفو در کتب لغت عربی
در کتابهای لغت معناهایی از این دست برای عفو آورده¬اند:
1-الصَّفح: (صَفح عنه و ترک عقوبته) که به معنای گذشتن از مجازات جانی است.
2- دفع سوء او بلاء: (عافی الله فلاناً) یعنی خداوند بدی را از فلانی دفع کند.
3- السّهوله او الیُسر: (یُقال: درک الامر عفواً صَفواً) که مفهوم سهولت و آسانی را می¬رساند.
از دیگر معانی ذکر شده در این کتب می¬توان به العطا، الکثره، الطلب، الفضل و ... اشاره کرد. همچنین در کتب لغت عرب به معنای آنچه بر نفقه (حق عیال و فرزندان) زیاد بیاید را نیز گویند. در قرآن کریم آمده است: ای پیامبر از تو می¬پرسند که چه چیزی را انفاق کنند، به آنان بگو آنچه بر نفقه زیاد می¬آید را انفاق کنند. و نیز به آنچه از آب بر آشامیدن زیاد بیاید و بدون زحمت و تکلف به دست آید و همچنین به بهترین و نیکوترین نوع یک جنس نیز اطلاق می¬شود و به معنای شناخته شده هم آمده است.  عالی و زمین بایر که در آن آثاری از حیات دیده نشود از دیگر معانی آن است.
گفتار دوّم: عفو در لغت فارسی
در کتاب لغت فارسی، به طور عموم، عفو به معنای، از گناه کسی درگذشتن، بخشایش، گذشت  و در مواردی به معنای مغفرت، ساقط کردنِ عذاب، احسان خواستن، آمده است.  
عفو در لغت به معنای زیاد شدن، پوسیده شدن، نخواستن چیزی، اسقاط حق، تجاوز از گناه، و درگذشتن است.   همچنین به معنای بخشیدن و گذشت کردن از گناه کسی معنی شده است.

گفتار سوّم: عفو در قرآن کریم
در قرآن کریم در آیات متعددی از ماده عفو استفاده شده است که با توجه به کاربرد، معنی آن نیز متفاوت است. به عنوان مثال، گاهی در معنی از بین بردنِ اثر به کار برده شده است  «وَلَقَدْ عَفَا عَنكُمْ» ، در برخی آیات به معنی سقوط حق، استفاده شده است  «وَاعْفُ عَنَّا» ، گاهی با استعمال واژه «عفوّ» «إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ» ، به معنای گذشت از گناه و ترک مجازات آن ، به کار رفته، و بالاخره گاهی به معنای گذشتن از طلب، اراده شده است : «وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ».
آنچه مسلّم است، این است که بیشترین استفاده از این صیغه در قرآن کریم، همان مفهوم رایج و شایع آن، یعنی از گناه کسی گذشتن و بخشودن یا بخشایش است.
گفتار چهارم: جایگاه اخلاقی و دینی عفو
اینکه عفو از جهت اخلاقی یعنی چه و چه جایگاه و ارزشی دارد یکی از مباحثی می¬باشد که در این قسمت مورد بحث قرار می¬گیرد. اصولاً عفو در اخلاق اسلامی دارای ارزش بسیاری می-باشد. در این قسمت تعدادی از آیات الهی و روایات ائمه معصومین که در این خصوص وارد شده است ذکر می¬شود تا معلوم گردد که در اخلاق اسلامی چقدر عفو و بخشش ارزش داشته و مورد توصیه قرار گرفته است:
-«وَجَزَاءُ سَیئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ».  و انتقام بدی مردم همانند آن بدی است (نه زیادتر) و باز اگر کسی عفو کرده و بین خود و خصم اصلاح نمود پاداش او بر خداست و خدا ستمکاران را دوست نمی-دارد.
-«وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ».  باید مومنان همیشه بلند همت بوده و از بدی¬ها درگذرند. آیا دوست نمی¬دارید که خداوند هم در حق شما مغفرت و احسان فرماید و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.
-رسول اکرم (ص) فرموده¬اند: «در روز قیامت از عرش پروردگار ندا می¬شود که هر کس پاداشی از من طلبکار است برخیزد و مزد خویش را دریافت نماید. تنها کسانی به پا می-خیزند که از برادر دینی خود گذشت کرده¬اند».
-از امام صادق (ع) روایت است که پیامبر (ص) در یکی از خطبه¬های خود فرمودند: می¬خواهید شما را از بهترین اخلاق در دنیا و آخرت خبر دهم. مردم گفتند بلی. فرمود: گذشت نمودن از کسی که به تو ستم کرده است و پیوند نمودن از کسی که از تو گسیخته باشد.
-در حدیث دیگری پیامبر (ص) فرمودند: «بر شما باد به گذشت و عفو که بنده را جز عزت نبخشد. پس از یکدیگر گذشت نمایید تا خداوند شما را عزت بخشد».
-امام باقر (ع) فرمودند: «آن پشیمانی که بر اثر عفو بر آدمی دست دهد بهتر و آسانتر است از پشیمانی که بر اثر انتقام پیش آید».
-امام صادق (ع) فرمودند: «هرگز دو گروه رو در رو نشوند جز اینکه گروه صاحب گذشت پیروز شود».
-پیامبر (ص) می¬فرمایند: «شایسته ترین کس به گذشت نمودن آن کسی است که از همه به کیفر و عقوبت تواناتر باشد. و هوشیارترین مردم کسی است که خشم خود را بیشتر فرو خورد».
-امام موسی بن جعفر (ع) به فرزندان خویش فرموده اند: «ای فرزندانم شما را وصیت می¬کنم که هر یک از شما بدان مواظبت نمایید و آن وصیت این است: اگر کسی در گوش راستتان به شما ناسزایی گفت و سپس در گوش چپتان از گفته خویش پوزش خواست، عذرش را بپذیرید».
-امیر المومنین (ع) فرموده¬اند: «عفو و گذشت بهترین خوی است و چشم پوشی از ان کسی سزاوار است که به جرم خویش معترف باشد نه آنکه گناه خود را ادامه دهد».
عفو انگیزه¬ای است پنهانی که عقل و دل، در جهت برقراری آرامشِ روانی و جایگزین نمودنِ آن به جای ادامه حالت اضطراب و دلهره ناشی از انتقام گیری، ایجاد می¬نماید. دکترین حقوقی نسبت به عفو محکومین در طول تاریخ با توجه به فراز و نشیب¬های زیاد دچار تحول شده است؛ ولی آنچه همواره ثابت بوده است این است که وقتی انسان با داشتن تمکّن از قصاص و توانایی بر انتقام، فردی را عفو نماید، این عمل وی از باب رحم و عزت و بزرگواری خواهد بود.