فصل اول
کليات
پايان نامه بررسي رابطه بين رضايت زناشويي با تصوير بدني و عزت نفس در زنان باردار مراجعه كننده به مراكز بهداشتي درماني شهر گرگان
١-١ مقدمه
حاملگي بدون شک از مهم ترين حوادث زندگي هر زن به حساب مي آيد. مشکلات جسمي، افسردگي ١، انزوا طلبي، اضطراب ٢، ترس ٣، بي ثباتي عاطفي ٤، دوگانگي احساسات ٥ و اختلال در روابط جنسي که به دنبال حاملگي اتفاق مي افتند، بر رضايت زناشويي ٦ مؤثر هستند(بي و برگ ٧، ٢٠١٠).
همچنين به دليل تغيير در ميل جنسي و ترس از سقط ٨ و آسيب جنين ، روابط جنسي در اين دوران کاهش مي يابد و با تغيير شکل ظاهري بدن و احساس سنگيني، فعاليت هاي اجتماعي و تفريحي زن باردار و تماس با دوستان و آشنايان به حداقل مي رسد، افزايش نيازهاي اقتصادي خانواده و زن باردار و تمهيدات ورود عضو جديد مي تواند مشکلات مالي براي خانواده ايجاد کند، و همچنين ، تغيير در وضعيت جسمي و رواني زن باردار مي تواند به اجتناب از انجام تعهدات خانه داري و وظايف و نقش هاي معمول و بروز واکنش ها و رفتارهاي
9 نامطلوب منجر گردد. بدين ترتيب کليه ابعاد رضايت زناشويي به شکلي از بارداري تأثير مي پذيرند(پيرسون و همکاران ، ٢٠١١).
به دنبال بارداري، تغييراتي در تصور نسبت به خود، عقايد و ارزش ها، اولويت ها، الگوي رفتاري ١٠، ارتباط با ديگران ، مهارت هاي حل مشکل ١١ و از عهده برآيي ايجاد مي گردد، تمرکز زن باردار بر خود و جنين ، توجه او نسبت به همسر و ساير فرزندان را کاهش داده و گاهي نيز موجبات دلخوري آنها را فراهم مي سازد(کريميان و همکاران ، ١٣٩٢).
1-Depression
2-Anxiety
3-Fear
4-Emotional instability
5-Duality of feelings
6-Marital satisfaction
7-Bea & Bergh
8-Abortion
9-Pearson
10-Behavioral pattern
11-Problem-solving skills
زماني که بافت فرهنگي جامعه بر ارزشمندي جذابيت ظاهري به خصوص براي زنان تأکيد نمايد، به تدريج زمينۀ نگراني راجع به تصوير بدني ١ فراهم مي شود و افراد براي به دست آوردن اين تصوير ايده آل از بدن به راه هاي متفاوتي اقدام مي نمايند که مي تواند استفاده از رژيم هاي غذايي سخت و غير علمي، انجام ورزش هاي سخت ، استفاده از داروها و مواد و يا اقدام به روش هاي تهاجمي نظير استفاده از جراحي هاي زيبايي باشد برخي از افراد که با انگيزه تغيير در تصوير بدني و کسب تصوير بدني مطلوب تر در چنين فعاليت هايي شرکت مي کنند، به دليل عدم موفقيت در کسب ظاهر ايده آل ، اضطراب و افسردگي بيشتري را تجربه مي کنند و اين خود نه تنها منجر به انزواي اجتماعي ٢، احساس گناه و نارضايتي از خود و کاهش سلامت عمومي ٣ مادران باردار مي شود بلکه سلامت جنين را نيز به مخاطره مي اندازد(گروسي و همکاران ، ١٣٩٢).
در اين گونه شرايط ، تشديد اضطراب و نگراني در زنان باردار در مورد تصور خود از بدن ، باعث پايين آمدن عزت نفس ٤ در آنها شده و مي تواند بر رضايت زناشويي آنها تاثير منفي بگذارد. به همين علت عزت نفس مي تواند به عنوان يک شاخص بسيار مهمي در شخصيت افراد است ، به مقدار ارزش که ما به خود نسبت مي دهيم و فکر مي کنيم و ديگران براي ما قائل هستند در جنبه هاي مختلف زندگي زنان باردار تاثير گذار باشد(منگلي و همکاران ، ١٣٨٧).
١-٢ بيان مسئله
يکي از حساس ترين دوران زندگي يک زن ، بارداري و زايمان است که منجر به القاي تغييرات بزرگي از جمله تغييرات فيزيولوژيکي ٥ و سايکولوژيکي ٦ و نقش هاي اجتماعي-خانوادگي مي شود(دولتيان و همکاران ، ١٣٩٢).
١٣٩٢). تغييرات هورموني دوران بارداري سبب خستگي و کاهش عملکرد بيشتر زنان باردار شده و تغييراتي در نشانه هاي بدني، کار و فعاليت هاي خود و همچنين در روابط با همسر، فرزندان مي گردد، که رضايت زناشويي را دستخوش تغيير مي نمايد(آقا يوسفي و همکاران ، ١٣٩٠).
1-Body Image
2-Social Isolation
3-General Health
4-Self Esteem
5-Psychological Changes
6-Physiological Changes
رضايت مندي زناشويي حالتي است که طي آن زن و شوهر از ازدواج با يکديگر و با هم بودن احساس شادماني و رضايت دارند(روسند١ و همکازان ، ٢٠١٠). اين حالت تأثير گرفته از موضوعات مختلفي همچون درک متقابل زن و شوهر از رفتار و ويژگي هاي يکديگر، نگرش آنها نسبت به نقش ارتباط در زندگي زناشويي، نحوه حل تعارض ها و کشمکش ها، ميزان رضايت از اداره مالي خانواده ، توافق در نحوه استفاده از اوقات فراغت ، خشنودي از روابط جنسي و عاطفي، توافق درباره داشتن فرزند و درک واقع گرايانه از تأثير فرزندان بر روابط زناشويي، هماهنگي احساسات و علايق مربوط به دوستان و خويشاوندان ، رضايت از نقش هاي مختلف زناشويي و اعتقادات و اعمال مذهبي در زندگي زناشويي مي باشد(تاني گوچي ٢ و همکاران ، ٢٠٠٦).
رضايت زناشويي در دوران بارداري بر کيفيت عملکرد زوجين ، ميزان سلامت ، رضايت از زندگي و روابط بين فردي و کاهش اضطراب و استرس ٣ تاثير بسزايي دارد(اميليا و دانيل ٤، ٢٠١٢)، اما چنانچه زندگي زناشويي در اين اين دوران شرايطي نامساعد را براي ارضاي نيازهاي مختلف همسران ايجاد کند، نه تنها جنبه هاي مثبت ازدواج تحقق نمي يابد، بلکه اثري منفي و گاه جبران ناپذير را به جا خواهد گذاشت (عسکري و همکاران ، ١٣٩٠). لذا نگرش زن و شوهر نسبت به تغييرات جسمي و عاطفي دوران بارداري بر روابط آنها مؤثر است و عدم آگاهي زوج ها از تغييرات طبيعي دوران بارداري باعث مي گردد درست در زماني که بايد بيش از هر موقع ديگر به هم نزديک باشند و به زندگي آينده خود فکر کنند، از لحاظ رواني از يکديگر رانده شوند و رضايت زناشويي آنها کاهش يابد(منگلي و همکاران ، ١٣٨٧).
نتايج تحقيقات نشان مي دهد يکي از مهمترين عواملي که مي تواند در رضايت زناشويي زنان باردار موثر باشد
5 احساس و اعتقاد زنان در مورد تصوير ذهني از بدن خود و حالت زنانگي شان در دوران بارداري باشد(کليک و و همکاران ، ٢٠٠٧).
تصوير از بدن ، يک تصوير ذهني است که هر فرد از اندازه و شکل بدن خود دارد و نيز احساسي است که فرد نسبت به تک تک و کل اعضاي بدنش دارد. تصور از بدن يک پديده چند بعدي است که شامل ابعاد شناختي،
1 Rosand
2-Taniguchi
3-Stress
4-Emilia & Daniel
5-Kilic
ادراکي و عاطفي است (جروگان ١، ٢٠٠٦). ادراک فرد از بدنش منجر به برآورد بيشتر و يا کمتر از اندازه قسمت هايي از بدن مي شود و تغييرات عاطفي، شناختي ناشي از آن با احساس نارضايتي و نگراني نسبت به شکل و اندام هاي فرد ارتباط دارد. تصوير بدني، يکي از سازه هاي روان شناختي و يک مفهوم محوري براي روانشناسان سلامت است (گروسي و همکاران ، ١٣٩٢).
افرادي که تصور خوبي نسبت به بدن خود دارند، معمولا احساس خوبي نيز نسبت به زندگي خواهند داشت .
تصوير ذهني که مورد پذيرش فرد نباشد، منجر به تغييراتي در احساس ارزشمندي مي شود و عوامل متعددي مانند ارزش هاي اجتماعي -فرهنگي، مقايسه هاي اجتماعي، تأکيد جامعه بر جذابيت ظاهري و تجارب منفي در تعامل با همسالان اين گونه نگراني ها را تشديد کرده و به تداوم آن کمک مي کنند(کامشيوا٢ و همکاران ، ٢٠٠٨).
همچنين در پي احساس نارضايتي از تصوير بدني و ايجاد خود پنداره منفي، فرد خواستار تغيير در تصوير بدني خود خواهد شد تا بتواند تصوير بدني حقيقي خود را به تصوير بدني ايده آلش نزديک کند و تداوم اين نارضايتي نيز مي تواند منجر به بروز مشکلات روانشناختي و پايين آمدن عزت نفس گردد(عسگري و شباکي،
.(1389
نتايج پژوهش ها نشان مي دهد که متغيرهاي زيادي از لحاظ روانشناختي با تصوير بدني و شاخص حجم بدني رابطه دارند که از جمله اين متغيرها خود پنداره ، عزت نفس را مي توان نام برد(جکسون و چن ٣، ٢٠٠٨). عزت نفس يک عامل نيرومند و مهم در ايجاد سعادت ، رضايت خاطر و شادماني است که افزايش آن در زنان باردار مي تواند بر احساس ارزشمندي نسبت به خويش ، رشد رواني و سلامت روان آنها موثر بوده و بر پيامدهاي منفي رويدادهاي استرس زا تأثير مثبت مي گذارد. به طوري که عزت نفس پايين سبب آسيب پذيري بيشتر افراد و بروز اختلالات روانشناختي از جمله خشم ٤ و عصبانيت ، افسردگي، اضطراب و اختلال در روابط درون فردي مي گردد(مارشال ٥ و همکاران ، ٢٠٠٩).
1-Grogan
2-Kamysheva
3-Jackson & Chen
4-Anger
5-Marshall
نتايج پژوهشي گروسي و همکاران (١٣٩٢)، نشان دهنده رابطه منفي بين افسردگي با تصور خوب از بدن و رابطه مثبت بين عزت نفس و رضايت از بدن مثبت مي باشد. همچنين گائو١ و همکاران (٢٠٠٧)، نشان دادند که دوران بارداري زمينه تعارض زناشويي افزايش يافته و رضايت زناشويي در آنها کاهش مي يابد.
لذا با توجه به اين مهم ، مساله اصلي تحقيق حاضر اين است که آيا بين رضايت زناشويي با تصوير بدني و عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد يا خير؟
١-٣ اهميت و ضرورت تحقيق
دوره بارداري به طور قطع تغييرات بارزي را در ارتباط زوجين پديد مي آورد. به طوري که طبق آمار، حدود ٦٨ درصد زنان در طول دوران حاملگي اختلال در روابط زناشويي را تجربه مي کنند(لي ٢، ٢٠٠٩). از طرفي اگرچه رضايت زناشويي و عوامل تأثيرگذار بر آن مورد توجه پژوهشگران ايراني بوده است ، اما مطالعات انجام شده در اين خصوص در دوران بارداري، به ويژه تاثير رضايت زناشويي بر تصوير ذهني از بدن و عزت نفس در زنان باردار و نقش آن در رشد جسمي و رواني کودک مطالعات کمي صورت پذيرفته است . بنابراين ، با توجه به کمبود و نظر به اهميت موضوع ، پژوهشگر بر آن شده تا مطالعه اي با هدف بررسي تأثير رضايت زناشويي بر تصور بدني و عزت نفس در زنان باردار بپردازند.
همچنين نارضايتي از بدن در زنان به خصوص زنان باردار اهميت فراواني دارد، اما مهمترين اهميت بررسي تصور از بدن در طي دوران حاملگي، تأثيراتي است که نارضايتي از بدن مي تواند به طور مستقيم و يا غير مستقيم بر سلامت مادر و جنين از جمله افسردگي، اقدام به استفاده از روش هاي ناسالم کاهش وزن ، زايمان قبل از ترم ، کم وزني نوزاد هنگام تولد، تأخير تکامل کودک و حتي در برخي موارد منجر به مرگ مادر و جنين داشته باشد. همچنين مشکلات ناشي از تصوير ذهني منفي در دوران بارداري، محدود به دوران بارداري نبوده و ممکن است اين زنان در آينده در معرض خطراتي چون چاقي ٣، افسردگي و کاهش عزت نفس قرار گيرند.
1-Gao
2-Lee
3-Overweight
مطالعاتي که به بررسي منابع کسب آگاهي زوج ها در زمان بارداري پرداخته اند گوياي اين حقيقت است که در بسياري از اوقات ، زنان باردار و همسران آنها اطلاعات مورد نياز خود را از افرادي غير متخصص همچون دوستان و آشنايان دريافت مي نمايند که اغلب جنبه علمي نداشته و کمک چنداني به حل مشکلات آنها نمي کند. لذا نتايج حاصل از اين تحقيق نه تنها مي تواند در افزايش آگاهي و مهارت مادر در دوران بارداري کمک کند، بلکه مي تواند باعث ارتقاي سلامت رواني و جلوگيري از عوارض دوران بارداري مادر و سلامت جنين گردد.
همچنين نتايج حاصل از اين پژوهش ، ضمن ايجاد چشم اندازي روشن و عملي براي مشاوران و روانشناسان خصوصا خانواده درمانگران حوزه سلامت ، مي تواند راهنماي کاربردي و تجربي مطلوبي براي ايجاد عزت نفس و افزايش ارزش شخصي زنان باردار، آشکارسازي و اصلاح تصورات منفي نسبت به خود، الگوهاي ارتباطي زوجين و در کل رشد انساني و متعاقب اين ها کاهش تعارضات زناشويي ١ و افزايش ميزان رضايت زناشويي فراهم آورد. به علاوه ، نتايج پژوهش مي تواند مبناي نظري و عملي مناسبي براي کاهش مشکلات زناشويي، آموزش هاي قبل از بارداري و آگاهي از تغييرات جسمي و رواني به منظور پيشگيري از تعارضات زناشويي در مؤسسات مختلف آموزشي و درماني از قبيل مراکز مشاوره در دانشگاه ها، بهزيستي، مراکز درماني و بهداشتي و غيره قرار گيرد.
بنابراين شناسايي عوامل تاثير گذار بر رضايت زناشويي در دوران بارداري و اخذ اطلاعاتي در زمينه نگراني ها، تصورات غلط و اوهام نسبت بدن در دوران بارداري و برطرف نمودن آن و به تناسب راه هاي افزايش عزت نفس مادران از ضروريات انجام اين تحقيق مي باشد.
١-٤ اهداف تحقيق
١-٤-١ اهداف کلي
بررسي رابطه بين رضايت زناشويي با تصوير بدني و عزت نفس در زنان باردار مراجعه کننده به مراکزبهداشتي - درماني شهر گرگان .
1-Marital conflicts
١-٤-٢ اهداف جزئي
١- بررسي رابطه بين رضايت زناشويي با تصوير بدني در زنان باردار
٢- بررسي رابطه بين ارتباطات با تصوير بدني در زنان باردار
٣- بررسي رابطه بين حل تعارض با تصوير بدني در زنان باردار
٤- بررسي رابطه بين تحريف آرماني با تصوير بدني در زنان باردار
٥- بررسي رابطه بين رضايت زناشويي با عزت نفس در زنان باردار
٦- بررسي رابطه بين ارتباطات با عزت نفس در زنان باردار
٧- بررسي رابطه بين حل تعارض با عزت نفس در زنان باردار
٨- بررسي رابطه بين تحريف آرماني با عزت نفس در زنان باردار
٩- بررسي رابطه بين بين تصوير بدني و عزت نفس در زنان باردار
١-٥ فرضيه هاي تحقيق
١-٥-١ فرضيه کلي
١- بين رضايت زناشويي با تصوير بدني و عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
١-٥-٢ فرضيه هاي جزئي
١- بين رضايت زناشويي با تصوير بدني در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٢- بين ارتباطات با تصوير بدني در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٣- بين حل تعارض با تصوير بدني در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٤- بين تحريف آرماني با تصوير بدني در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٥- بين رضايت زناشويي با عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٦- بين ارتباطات با عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٧- بين حل تعارض با عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٨- بين تحريف آرماني با عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
٩- بين تصوير بدني و عزت نفس در زنان باردار رابطه معنادار وجود دارد.
١-٦ متغير ها
متغير پيش بين : رضايت زناشويي
متغير ملاک: تصوير بدني و عزت نفس
١-٧ تعريف واژه ها و اصطلاحات فني و تخصصي
١-٧-١ تعاريف مفهومي
رضايت زناشويي: رضايت زناشويي را حالتي مي دانند که طي آن زن و شوهر از ازدواج با يکديگر و با هم بودن احساس شادماني و خرسندي مي کنند. به عنوان عملکرد و رفتار مناسب زوجين بر اساس وظايف سنتي و عرفي و قانوني تعيين شده براي هر کدام از آنان در قالب قانون خانواده و خرده فرهنگ است (فوورز و السون ١، ٢٠٠٧).
تصوير بدني: عبارت است از احساسات ، ادراکات و افکاري که فرد از بدن خويش دارد و مواردي از قبيل ارزيابي جذابيت جسمي و عواطف مربوط به اندازه و شکل بدن را در بر مي گيرد(جروگان ، ٢٠٠٦).
1-Fowers & Olson
عزت نفس : عزت نفس عقيده اي است که فرد درباره مجموعه توانايي ها ويژگي ها و شايستگي هاي خود دارد(قراچه داغي، ١٣٩٣).
١-٧-٢ تعاريف عملياتي
رضايت زناشويي: منظور از رضايت زناشويي در اين تحقيق نمره اي است که فرد در پرسشنامه رضايت زناشويي انريچ ١ ، السون (١٩٨٩)، کسب ميکند.
تصوير بدني: منظور از تصوير بدني در اين تحقيق نمره اي است که فرد در پرسشنامه تصوير بدني (پرسشنامه روابط چند بعدي بدن ) خود٢ ، کش (١٩٩٠)، کسب ميکند.
عزت نفس : منظور از عزت نفس در اين تحقيق نمره اي است که فرد در پرسشنامه عزت نفس روزنبرگ ٣(١٩٦٥)، کسب ميکند.
1-Enrich Marital Satisfaction Questionnaire
2-Body image questionnaire (questionnaire multidimensional relations body)
3-Rosenberg Self-esteem Scale